एकाइ २
पाठ १: अनुसन्धान परिचय
तलका प्रश्नहरूको अति छोटो उत्तर दिनुहोस्:
(क) चर भनेको के हो?उत्तर: चर भनेको अनुसन्धानकर्ताले मापन गर्न चाहेको कुनै व्यक्ति, वस्तु, स्थान, अवस्था वा प्रक्रियासँग सम्बन्धित कुरा हो। चर दुई प्रकारका हुन्छन्: स्वतन्त्र चर र निर्भर चर।
(ख) स्वतन्त्र चर र निर्भर चरका एक एक उदाहरण दिनुहोस्।उत्तर: स्वतन्त्र चर: वर्षा; निर्भर चर: धान उत्पादन। वर्षाको कारण धान उत्पादन बढ्न वा घट्न सक्छ, तर धान उत्पादनले वर्षालाई प्रभाव पार्दैन।
(ग) सहसम्बन्धको परिभाषा लेख्नुहोस्।उत्तर: स्वतन्त्र चर र निर्भर चर बीचको सम्बन्धलाई सहसम्बन्ध भनिन्छ। उदाहरण: वर्षा (स्वतन्त्र चर) र धान उत्पादन (निर्भर चर) बीचको सम्बन्ध।
(घ) सहसम्बन्ध र कार्यकारण सम्बन्धबिचको सम्बन्धलाई एक वाक्यमा लेख्नुहोस्।उत्तर: सहसम्बन्धले दुई चरबीचको सम्बन्ध देखाउँछ, तर कार्यकारण सम्बन्धले एउटा चरले अर्कोलाई प्रभाव पार्ने कारण र परिणाम देखाउँछ।
(ङ) चरको परिभाषा र प्रकारहरूबारे उल्लेख गर्दै टाढाको विद्यालयमा अध्ययनरत आफ्नो कक्षाको साथीलाई एक पत्र लेख्नुहोस्।उत्तर:
प्रिय साथी रमा,
मिठो सम्झना,
मिति: २०८२/०५/१५
म यहाँ सञ्चै छु। तिमी र तिम्रो परिवार पनि सञ्चै छ भन्ने आशा गर्छु। आज म तिमीलाई सामाजिक अध्ययनमा सिकेको चरको बारेमा बताउन चाहन्छु।
चर भनेको अनुसन्धानकर्ताले मापन गर्न चाहेको कुनै व्यक्ति, वस्तु, स्थान, अवस्था वा प्रक्रियासँग सम्बन्धित कुरा हो। यो दुई प्रकारको हुन्छ: स्वतन्त्र चर र निर्भर चर। उदाहरणका लागि, वर्षा स्वतन्त्र चर हो भने धान उत्पादन निर्भर चर हो, किनभने वर्षाले धान उत्पादनलाई प्रभाव पार्छ। सहसम्बन्धमा दुई चर बीचको सम्बन्ध हुन्छ, जुन सकारात्मक (दुवै बढ्छ वा घट्छ) वा नकारात्मक (एउटा बढ्दा अर्को घट्छ) हुन सक्छ। यदि स्वतन्त्र चरमा परिवर्तन हुँदा निर्भर चरमा कुनै प्रभाव पर्दैन भने त्यसलाई शून्य सहसम्बन्ध भनिन्छ।
तिमीले यो विषय पढिसकेका छौ कि छैनौ? यदि पढेको छौ भने तिम्रा अनुभव र सिकाइ मलाई लेखेर पठाऊ। बाँकी कुरा पछि गरौँला।
तिम्रो साथी,
आकाश अधिकारी
(च) सहसम्बन्ध र कार्यकारण सम्बन्धबिच समानता र भिन्नताहरू उल्लेख गरी दुई अनुच्छेद लेख्नुहोस्।उत्तर:
सहसम्बन्ध र कार्यकारण सम्बन्ध दुवैले दुई चरहरू बीचको सम्बन्धलाई बुझाउँछწ�्छन्। सहसम्बन्धले दुई चरहरू बीचको तादात्म्य (जस्तै: वर्षा र धान उत्पादन) देखाउँछ, तर कार्यकारण सम्बन्धले एउटा चरले अर्कोलाई प्रभाव पार्ने कारण र परिणाम देखाउँछ। उदाहरणका लागि, वर्षा (स्वतन्त्र चर) ले धान उत्पादन (निर्भर चर) लाई प्रभाव पार्छ। दुवैले चरहरू बीचको सम्बन्ध अध्ययन गर्छन्, तर सहसम्बन्धले केवल सम्बन्ध देखाउँछ भने कार्यकारण सम्बन्धले कारण र प्रभाव स्पष्ट गर्छ।
सहसम्बन्धले चरहरू बीचको सम्बन्ध मात्र देखाउँछ, तर त्यो सम्बन्धको कारण हुनैपर्छ भन्ने हुँदैन, जबकि कार्यकारण सम्बन्धले एउटा चरले अर्कोलाई प्रत्यक्ष प्रभाव पार्छ भन्ने देखाउँछ। सहसम्बन्ध सकारात्मक, नकारात्मक वा शून्य हुन सक्छ, तर कार्यकारण सम्बन्धमा स्वतन्त्र चरले निर्भर चरमा परिवर्तन ल्याउँछ। सामाजिक अध्ययनमा यस्ता सम्बन्धहरूको विश्लेषणले सामाजिक समस्याहरूको कारण र प्रभाव बुझ्न मद्दत गर्छ, तर कार्यकारण सम्बन्धको अध्ययन जटिल हुन्छ किनभने अन्य चरहरूको प्रभावलाई नियन्त्रण गर्नुपर्छ।
पाठ २: सामाजिक अध्ययनमा सहसम्बन्ध तथा कार्यकारण सम्बन्धको अवधारणा
तलका प्रश्नहरूको अति छोटो उत्तर दिनुहोस्:
(क) तथ्याङ्क भनेको के हो? उदाहरण दिनुहोस्।उत्तर: तथ्याङ्क भन्नाले कुनै विषयसँग सम्बन्धित जानकारी, आँकडा, तथ्य, चित्र वा विवरण हो। यो दुई प्रकारको हुन्छ:
१. परिमाणात्मक: सङ्ख्यामा व्यक्त गर्न सकिने, जस्तै: ५ किलोग्राम तौल, १० मिटर लम्बाइ, १००० रुपियाँ।
२. गुणात्मक: गुण वा विशेषताहरू दर्शाउने, जस्तै: व्यक्तिको अनुभव, मनपर्ने रङ।
(ख) अनुसन्धान भनेको के हो?उत्तर: अनुसन्धान भनेको कुनै विषयको व्यवस्थित र वैज्ञानिक तरिकाले नयाँ ज्ञानको खोजी गर्ने प्रक्रिया हो।
(ग) तथ्याङ्कका स्रोतहरू कति प्रकारका छन्?उत्तर: तथ्याङ्कका स्रोतहरू दुई प्रकारका छन्:
१. प्राथमिक स्रोत: अनुसन्धानकर्ताले आफैँ सङ्कलन गरेको तथ्याङ्क, जस्तै: सर्भेक्षण, अन्तर्वार्ता, अवलोकन।
२. द्वितीय स्रोत: अरूले सङ्कलन गरेको तथ्याङ्क, जस्तै: जनगणना, पुस्तक, पत्रपत्रिका, इन्टरनेट।
(घ) परिमाणात्मक तथ्याङ्क तथा गुणात्मक तथ्याङ्क उदाहरणसहित परिचय दिनुहोस्।उत्तर:
१. परिमाणात्मक तथ्याङ्क: सङ्ख्यामा व्यक्त गर्न सकिने तथ्याङ्क, जस्तै: ५ किलोग्राम तौल, १० मिटर लम्बाइ, १००० रुपियाँ। यो तथ्याङ्क तथ्याङ्कशास्त्रीय विश्लेषणमा प्रयोग हुन्छ।
२. गुणात्मक तथ्याङ्क: गुण वा विशेषताहरू दर्शाउने तथ्याङ्क, जस्तै: व्यक्तिको अनुभव, मनपर्ने रङ। यो अन्तर्वार्ता, प्रश्नावली वा अवलोकनबाट सङ्कलन हुन्छ र सङ्ख्यामा व्यक्त गर्न सकिँदैन।
(ङ) तथ्याङ्कका स्रोतहरू कति प्रकारका हुन्छन्? उदाहरणसहित स्पष्ट पार्नुहोस्।उत्तर: तथ्याङ्कका स्रोतहरू दुई प्रकारका हुन्छन्:
१. प्राथमिक स्रोत: अनुसन्धानकर्ताले आफैँ सङ्कलन गरेको तथ्याङ्क, जस्तै: सर्भेक्षण, अन्तर्वार्ता, क्षेत्र भ्रमण, अवलोकन।
२. द्वितीय स्रोत: अरूले सङ्कलन गरेको तथ्याङ्क, जस्तै: जनगणना, पुस्तक, पत्रपत्रिका, इन्टरनेट।
पाठ ३: अध्ययन प्रस्तावनाको संरचना
तलका प्रश्नहरूको अति छोटो उत्तर दिनुहोस्:
(क) अध्ययन प्रस्तावना भनेको के हो?उत्तर: अध्ययन प्रस्तावना भनेको कुनै विषयमा आधारित अनुसन्धान प्रक्रियाको योजना हो, जसमा परिचय, समस्याको कथन, उद्देश्य, साहित्य पुनरावलोकन, अध्ययन विधि र सन्दर्भ सामग्री समावेश हुन्छ।
(ख) अध्ययन विधिमा के के कुरा लेख्नुपर्छ?उत्तर: अध्ययन विधिमा गुणात्मक र परिमाणात्मक अनुसन्धान विधि, तथ्याङ्क सङ्कलनका स्रोतहरू (सर्भेक्षण, अन्तर्वार्ता, क्षेत्र भ्रमण, अवलोकन, जनगणना, पुस्तक, पत्रपत्रिका, इन्टरनेट आदि) लेखिन्छ।
(ग) यस अध्ययन प्रस्तावनामा उल्लिखित द्वितीय तथ्याङ्क सङ्कलनका स्रोतहरू कुन कुन हुन्?उत्तर: द्वितीय तथ्याङ्क सङ्कलनका स्रोतहरूमा इन्टरनेट, पुस्तक, पत्रपत्रिका, जनगणना आदि पर्छन्।
पाठ ४: लेखनकार्यमा अरूको लेखरचनाको प्रयोग गर्दा ध्यान दिनुपर्ने नैतिक पक्ष
लेखनकार्यमा अरूको लेखरचनाको प्रयोग गर्दा ध्यान दिनुपर्ने नैतिक पक्षहरू उल्लेख गर्नुहोस्।उत्तर:
- स्रोत उल्लेख: अरूको लेखरचना प्रयोग गर्दा लेखकको नाम, प्रकाशन र स्रोत स्पष्ट उल्लेख गर्नुपर्छ।
- चोरी नगर्ने: अरूको कामलाई आफ्नो भनेर प्रस्तुत गर्नु (plagiarism) अनैतिक हो।
- अनुमति: आवश्यक भएमा लेखकको अनुमति लिनुपर्छ।
- सही उद्धरण: उद्धरण सही तरिकाले प्रयोग गर्नुपर्छ, जस्तै: प्रत्यक्ष उद्धरणलाई उद्धरण चिह्नमा राख्ने।
- निष्पक्षता: अरूको विचारलाई तोडमरोड नगरी सही रूपमा प्रस्तुत गर्नुपर्छ।
पाठ ५: सामाजिक अध्ययनका लागि समस्या निर्माण र अध्ययन विधि चयन
सामाजिक अध्ययनका लागि समस्या निर्माण र अध्ययन विधि चयन कसरी गर्ने?उत्तर:
- समस्या निर्माण: सामाजिक समस्याको पहिचान गर्नु, जस्तै: गरिबी, शिक्षा, स्वास्थ्य। समस्यालाई स्पष्ट, मापनयोग्य र अनुसन्धानयोग्य बनाउनु।
- अध्ययन विधि चयन: समस्याको प्रकृति अनुसार गुणात्मक (अन्तर्वार्ता, अवलोकन) वा परिमाणात्मक (सर्भे, तथ्याङ्क विश्लेषण) विधि चयन गर्नु।
- स्रोतहरू: प्राथमिक (सर्भे, अन्तर्वार्ता) वा द्वितीय (पुस्तक, इन्टरनेट) स्रोतहरू प्रयोग गर्ने।
- नमूना चयन: अध्ययनको लागि उपयुक्त नमूना (जस्तै: व्यक्ति, समूह) छनोट गर्नु।
- नैतिकता: गोपनीयता, सहमति र निष्पक्षता कायम राख्नु।
पाठ ६: सामाजिक तथ्याङ्क र सूचना सङ्कलनका विधि र साधनहरू
सामाजिक तथ्याङ्क र सूचना सङ्कलनका विधि र साधनहरू के के हुन्?उत्तर:
- सर्भेक्षण: प्रश्नावलीमार्फत तथ्याङ्क सङ्कलन।
- अन्तर्वार्ता: व्यक्तिगत वा समूहसँग गहिरो कुराकानी।
- अवलोकन: सामाजिक घटनाहरूको प्रत्यक्ष अध्ययन।
- क्षेत्र भ्रमण: स्थानीय स्तरमा तथ्य सङ्कलन।
- द्वितीय स्रोत: पुस्तक, पत्रपत्रिका, इन्टरनेट, जनगणना आदि।
पाठ ७: तथ्याङ्क तथा सूचनाको विश्लेषण र प्रस्तुतीकरण
तथ्याङ्क तथा सूचनाको विश्लेषण र प्रस्तुतीकरण कसरी गर्ने?उत्तर:
- विश्लेषण: परिमाणात्मक तथ्याङ्कलाई तथ्याङ्कशास्त्रीय विधि (जस्तै: औसत, मध्यक) र गुणात्मक तथ्याङ्कलाई विषयगत विश्लेषण (thematic analysis) द्वारा विश्लेषण गर्ने।
- प्रस्तुतीकरण: तालिका, ग्राफ, चार्ट, डायग्राम र लिखित प्रतिवेदनमार्फत तथ्याङ्क प्रस्तुत गर्ने।
- स्पष्टता: जानकारी सरल र बुझ्ने तरिकाले प्रस्तुत गर्ने।
- सन्दर्भ: स्रोतहरू स्पष्ट उल्लेख गर्ने।
- निष्कर्ष: विश्लेषणको आधारमा निष्कर्ष निकाल्ने।
पाठ ८: तथ्याङ्क प्रशोधन र विश्लेषणमा माइक्रोसफ्ट एक्सेलको प्रयोग
माइक्रोसफ्ट एक्सेलको प्रयोग गरी तथ्याङ्क कसरी प्रशोधन र विश्लेषण गर्ने?उत्तर:
- डाटा प्रविष्टि: तथ्याङ्कलाई एक्सेलको स्प्रेडसिटमा प्रविष्ट गर्ने।
- सूत्रहरू: औसत, मध्यक, योग आदि गणना गर्न सूत्रहरू (SUM, AVERAGE, MEDIAN) प्रयोग गर्ने।
- चार्टहरू: बार ग्राफ, पाइ चार्ट, लाइन ग्राफ आदि बनाउने।
- फिल्टर र सर्ट: डाटालाई फिल्टर र सर्ट गरेर विश्लेषण गर्ने।
- पिभट टेबल: ठूलो डाटालाई सारांशित गर्न पिभट टेबल प्रयोग गर्ने।
पाठ ९: शाब्दिक जानकारीलाई प्रस्तुत गर्ने तरिका
शाब्दिक जानकारीलाई कसरी प्रस्तुत गर्ने?उत्तर:
- स्पष्टता: जानकारीलाई सरल र बुझ्ने भाषामा लेख्ने।
- संरचना: परिचय, मुख्य भाग र निष्कर्ष सहित संरचित रूपमा प्रस्तुत गर्ने।
- उदाहरण: जानकारीलाई स्पष्ट पार्न उदाहरण र तथ्य प्रयोग गर्ने।
- सन्दर्भ: स्रोतहरू उल्लेख गर्ने।
- प्रस्तुति: बुँदाहरू, तालिका वा चित्रको प्रयोग गरी आकर्षक बनाउने।
NEB Resource App
<h1 style="color: rgb(44, 62, 80); margin-bottom: 20px; font-size: 2.5rem; text-align: center; border-bottom-width: 2px; border-bottom-color: rgb(52, 152, 219); padding-bottom: 10px; font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;">एकाइ २</h1><p style="color: rgb(0, 0, 0); font-family: "Times New Roman";"><a imageanchor="1" href="https://lh3.google.com/u/3/d/1fTBZj31eetTI8JA4BCGJrNVDWpeBzTlQ=s1280" style="text-align: center; margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="720" data-original-width="1280" height="225" width="400" src="https://lh3.google.com/u/3/d/1fTBZj31eetTI8JA4BCGJrNVDWpeBzTlQ=w400-h225" alt="Class 12 Social Studies Notes" style="cursor: move;"></a></p><h2 style="color: rgb(44, 62, 80); margin-bottom: 20px; font-size: 1.8rem; margin-top: 30px; text-align: center; font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;">पाठ १: अनुसन्धान परिचय</h2><h3 style="color: rgb(41, 128, 185); margin-bottom: 20px; font-size: 1.4rem; font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;">तलका प्रश्नहरूको अति छोटो उत्तर दिनुहोस्:</h3><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">(क) चर भनेको के हो?</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर: चर भनेको अनुसन्धानकर्ताले मापन गर्न चाहेको कुनै व्यक्ति, वस्तु, स्थान, अवस्था वा प्रक्रियासँग सम्बन्धित कुरा हो। चर दुई प्रकारका हुन्छन्: स्वतन्त्र चर र निर्भर चर।</p></div><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">(ख) स्वतन्त्र चर र निर्भर चरका एक एक उदाहरण दिनुहोस्।</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर: स्वतन्त्र चर: वर्षा; निर्भर चर: धान उत्पादन। वर्षाको कारण धान उत्पादन बढ्न वा घट्न सक्छ, तर धान उत्पादनले वर्षालाई प्रभाव पार्दैन।</p></div><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">(ग) सहसम्बन्धको परिभाषा लेख्नुहोस्।</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर: स्वतन्त्र चर र निर्भर चर बीचको सम्बन्धलाई सहसम्बन्ध भनिन्छ। उदाहरण: वर्षा (स्वतन्त्र चर) र धान उत्पादन (निर्भर चर) बीचको सम्बन्ध।</p></div><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">(घ) सहसम्बन्ध र कार्यकारण सम्बन्धबिचको सम्बन्धलाई एक वाक्यमा लेख्नुहोस्।</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर: सहसम्बन्धले दुई चरबीचको सम्बन्ध देखाउँछ, तर कार्यकारण सम्बन्धले एउटा चरले अर्कोलाई प्रभाव पार्ने कारण र परिणाम देखाउँछ।</p></div><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">(ङ) चरको परिभाषा र प्रकारहरूबारे उल्लेख गर्दै टाढाको विद्यालयमा अध्ययनरत आफ्नो कक्षाको साथीलाई एक पत्र लेख्नुहोस्।</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर:<br>प्रिय साथी रमा,<br>मिठो सम्झना,<br>मिति: २०८२/०५/१५<br>म यहाँ सञ्चै छु। तिमी र तिम्रो परिवार पनि सञ्चै छ भन्ने आशा गर्छु। आज म तिमीलाई सामाजिक अध्ययनमा सिकेको चरको बारेमा बताउन चाहन्छु।<br>चर भनेको अनुसन्धानकर्ताले मापन गर्न चाहेको कुनै व्यक्ति, वस्तु, स्थान, अवस्था वा प्रक्रियासँग सम्बन्धित कुरा हो। यो दुई प्रकारको हुन्छ: स्वतन्त्र चर र निर्भर चर। उदाहरणका लागि, वर्षा स्वतन्त्र चर हो भने धान उत्पादन निर्भर चर हो, किनभने वर्षाले धान उत्पादनलाई प्रभाव पार्छ। सहसम्बन्धमा दुई चर बीचको सम्बन्ध हुन्छ, जुन सकारात्मक (दुवै बढ्छ वा घट्छ) वा नकारात्मक (एउटा बढ्दा अर्को घट्छ) हुन सक्छ। यदि स्वतन्त्र चरमा परिवर्तन हुँदा निर्भर चरमा कुनै प्रभाव पर्दैन भने त्यसलाई शून्य सहसम्बन्ध भनिन्छ।<br>तिमीले यो विषय पढिसकेका छौ कि छैनौ? यदि पढेको छौ भने तिम्रा अनुभव र सिकाइ मलाई लेखेर पठाऊ। बाँकी कुरा पछि गरौँला।<br>तिम्रो साथी,<br>आकाश अधिकारी</p></div><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">(च) सहसम्बन्ध र कार्यकारण सम्बन्धबिच समानता र भिन्नताहरू उल्लेख गरी दुई अनुच्छेद लेख्नुहोस्।</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर:<br>सहसम्बन्ध र कार्यकारण सम्बन्ध दुवैले दुई चरहरू बीचको सम्बन्धलाई बुझाउँछწ�्छन्। सहसम्बन्धले दुई चरहरू बीचको तादात्म्य (जस्तै: वर्षा र धान उत्पादन) देखाउँछ, तर कार्यकारण सम्बन्धले एउटा चरले अर्कोलाई प्रभाव पार्ने कारण र परिणाम देखाउँछ। उदाहरणका लागि, वर्षा (स्वतन्त्र चर) ले धान उत्पादन (निर्भर चर) लाई प्रभाव पार्छ। दुवैले चरहरू बीचको सम्बन्ध अध्ययन गर्छन्, तर सहसम्बन्धले केवल सम्बन्ध देखाउँछ भने कार्यकारण सम्बन्धले कारण र प्रभाव स्पष्ट गर्छ।<br>सहसम्बन्धले चरहरू बीचको सम्बन्ध मात्र देखाउँछ, तर त्यो सम्बन्धको कारण हुनैपर्छ भन्ने हुँदैन, जबकि कार्यकारण सम्बन्धले एउटा चरले अर्कोलाई प्रत्यक्ष प्रभाव पार्छ भन्ने देखाउँछ। सहसम्बन्ध सकारात्मक, नकारात्मक वा शून्य हुन सक्छ, तर कार्यकारण सम्बन्धमा स्वतन्त्र चरले निर्भर चरमा परिवर्तन ल्याउँछ। सामाजिक अध्ययनमा यस्ता सम्बन्धहरूको विश्लेषणले सामाजिक समस्याहरूको कारण र प्रभाव बुझ्न मद्दत गर्छ, तर कार्यकारण सम्बन्धको अध्ययन जटिल हुन्छ किनभने अन्य चरहरूको प्रभावलाई नियन्त्रण गर्नुपर्छ।</p></div><h2 style="color: rgb(44, 62, 80); margin-bottom: 20px; font-size: 1.8rem; margin-top: 30px; text-align: center; font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;">पाठ २: सामाजिक अध्ययनमा सहसम्बन्ध तथा कार्यकारण सम्बन्धको अवधारणा</h2><h3 style="color: rgb(41, 128, 185); margin-bottom: 20px; font-size: 1.4rem; font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;">तलका प्रश्नहरूको अति छोटो उत्तर दिनुहोस्:</h3><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">(क) तथ्याङ्क भनेको के हो? उदाहरण दिनुहोस्।</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर: तथ्याङ्क भन्नाले कुनै विषयसँग सम्बन्धित जानकारी, आँकडा, तथ्य, चित्र वा विवरण हो। यो दुई प्रकारको हुन्छ:<br>१. परिमाणात्मक: सङ्ख्यामा व्यक्त गर्न सकिने, जस्तै: ५ किलोग्राम तौल, १० मिटर लम्बाइ, १००० रुपियाँ।<br>२. गुणात्मक: गुण वा विशेषताहरू दर्शाउने, जस्तै: व्यक्तिको अनुभव, मनपर्ने रङ।</p></div><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">(ख) अनुसन्धान भनेको के हो?</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर: अनुसन्धान भनेको कुनै विषयको व्यवस्थित र वैज्ञानिक तरिकाले नयाँ ज्ञानको खोजी गर्ने प्रक्रिया हो।</p></div><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">(ग) तथ्याङ्कका स्रोतहरू कति प्रकारका छन्?</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर: तथ्याङ्कका स्रोतहरू दुई प्रकारका छन्:<br>१. प्राथमिक स्रोत: अनुसन्धानकर्ताले आफैँ सङ्कलन गरेको तथ्याङ्क, जस्तै: सर्भेक्षण, अन्तर्वार्ता, अवलोकन।<br>२. द्वितीय स्रोत: अरूले सङ्कलन गरेको तथ्याङ्क, जस्तै: जनगणना, पुस्तक, पत्रपत्रिका, इन्टरनेट।</p></div><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">(घ) परिमाणात्मक तथ्याङ्क तथा गुणात्मक तथ्याङ्क उदाहरणसहित परिचय दिनुहोस्।</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर:<br>१. परिमाणात्मक तथ्याङ्क: सङ्ख्यामा व्यक्त गर्न सकिने तथ्याङ्क, जस्तै: ५ किलोग्राम तौल, १० मिटर लम्बाइ, १००० रुपियाँ। यो तथ्याङ्क तथ्याङ्कशास्त्रीय विश्लेषणमा प्रयोग हुन्छ।<br>२. गुणात्मक तथ्याङ्क: गुण वा विशेषताहरू दर्शाउने तथ्याङ्क, जस्तै: व्यक्तिको अनुभव, मनपर्ने रङ। यो अन्तर्वार्ता, प्रश्नावली वा अवलोकनबाट सङ्कलन हुन्छ र सङ्ख्यामा व्यक्त गर्न सकिँदैन।</p></div><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">(ङ) तथ्याङ्कका स्रोतहरू कति प्रकारका हुन्छन्? उदाहरणसहित स्पष्ट पार्नुहोस्।</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर: तथ्याङ्कका स्रोतहरू दुई प्रकारका हुन्छन्:<br>१. प्राथमिक स्रोत: अनुसन्धानकर्ताले आफैँ सङ्कलन गरेको तथ्याङ्क, जस्तै: सर्भेक्षण, अन्तर्वार्ता, क्षेत्र भ्रमण, अवलोकन।<br>२. द्वितीय स्रोत: अरूले सङ्कलन गरेको तथ्याङ्क, जस्तै: जनगणना, पुस्तक, पत्रपत्रिका, इन्टरनेट।</p></div><h2 style="color: rgb(44, 62, 80); margin-bottom: 20px; font-size: 1.8rem; margin-top: 30px; text-align: center; font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;">पाठ ३: अध्ययन प्रस्तावनाको संरचना</h2><h3 style="color: rgb(41, 128, 185); margin-bottom: 20px; font-size: 1.4rem; font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;">तलका प्रश्नहरूको अति छोटो उत्तर दिनुहोस्:</h3><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">(क) अध्ययन प्रस्तावना भनेको के हो?</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर: अध्ययन प्रस्तावना भनेको कुनै विषयमा आधारित अनुसन्धान प्रक्रियाको योजना हो, जसमा परिचय, समस्याको कथन, उद्देश्य, साहित्य पुनरावलोकन, अध्ययन विधि र सन्दर्भ सामग्री समावेश हुन्छ।</p></div><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">(ख) अध्ययन विधिमा के के कुरा लेख्नुपर्छ?</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर: अध्ययन विधिमा गुणात्मक र परिमाणात्मक अनुसन्धान विधि, तथ्याङ्क सङ्कलनका स्रोतहरू (सर्भेक्षण, अन्तर्वार्ता, क्षेत्र भ्रमण, अवलोकन, जनगणना, पुस्तक, पत्रपत्रिका, इन्टरनेट आदि) लेखिन्छ।</p></div><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">(ग) यस अध्ययन प्रस्तावनामा उल्लिखित द्वितीय तथ्याङ्क सङ्कलनका स्रोतहरू कुन कुन हुन्?</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर: द्वितीय तथ्याङ्क सङ्कलनका स्रोतहरूमा इन्टरनेट, पुस्तक, पत्रपत्रिका, जनगणना आदि पर्छन्।</p></div><h2 style="color: rgb(44, 62, 80); margin-bottom: 20px; font-size: 1.8rem; margin-top: 30px; text-align: center; font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;">पाठ ४: लेखनकार्यमा अरूको लेखरचनाको प्रयोग गर्दा ध्यान दिनुपर्ने नैतिक पक्ष</h2><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">लेखनकार्यमा अरूको लेखरचनाको प्रयोग गर्दा ध्यान दिनुपर्ने नैतिक पक्षहरू उल्लेख गर्नुहोस्।</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर:</p><ul style="margin-top: 15px; margin-bottom: 15px; padding-left: 30px;"><li style="margin-bottom: 10px;">स्रोत उल्लेख: अरूको लेखरचना प्रयोग गर्दा लेखकको नाम, प्रकाशन र स्रोत स्पष्ट उल्लेख गर्नुपर्छ।</li><li style="margin-bottom: 10px;">चोरी नगर्ने: अरूको कामलाई आफ्नो भनेर प्रस्तुत गर्नु (plagiarism) अनैतिक हो।</li><li style="margin-bottom: 10px;">अनुमति: आवश्यक भएमा लेखकको अनुमति लिनुपर्छ।</li><li style="margin-bottom: 10px;">सही उद्धरण: उद्धरण सही तरिकाले प्रयोग गर्नुपर्छ, जस्तै: प्रत्यक्ष उद्धरणलाई उद्धरण चिह्नमा राख्ने।</li><li style="margin-bottom: 10px;">निष्पक्षता: अरूको विचारलाई तोडमरोड नगरी सही रूपमा प्रस्तुत गर्नुपर्छ।</li></ul><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;"></p></div><h2 style="color: rgb(44, 62, 80); margin-bottom: 20px; font-size: 1.8rem; margin-top: 30px; text-align: center; font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;">पाठ ५: सामाजिक अध्ययनका लागि समस्या निर्माण र अध्ययन विधि चयन</h2><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">सामाजिक अध्ययनका लागि समस्या निर्माण र अध्ययन विधि चयन कसरी गर्ने?</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर:</p><ul style="margin-top: 15px; margin-bottom: 15px; padding-left: 30px;"><li style="margin-bottom: 10px;">समस्या निर्माण: सामाजिक समस्याको पहिचान गर्नु, जस्तै: गरिबी, शिक्षा, स्वास्थ्य। समस्यालाई स्पष्ट, मापनयोग्य र अनुसन्धानयोग्य बनाउनु।</li><li style="margin-bottom: 10px;">अध्ययन विधि चयन: समस्याको प्रकृति अनुसार गुणात्मक (अन्तर्वार्ता, अवलोकन) वा परिमाणात्मक (सर्भे, तथ्याङ्क विश्लेषण) विधि चयन गर्नु।</li><li style="margin-bottom: 10px;">स्रोतहरू: प्राथमिक (सर्भे, अन्तर्वार्ता) वा द्वितीय (पुस्तक, इन्टरनेट) स्रोतहरू प्रयोग गर्ने।</li><li style="margin-bottom: 10px;">नमूना चयन: अध्ययनको लागि उपयुक्त नमूना (जस्तै: व्यक्ति, समूह) छनोट गर्नु।</li><li style="margin-bottom: 10px;">नैतिकता: गोपनीयता, सहमति र निष्पक्षता कायम राख्नु।</li></ul><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;"></p></div><h2 style="color: rgb(44, 62, 80); margin-bottom: 20px; font-size: 1.8rem; margin-top: 30px; text-align: center; font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;">पाठ ६: सामाजिक तथ्याङ्क र सूचना सङ्कलनका विधि र साधनहरू</h2><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">सामाजिक तथ्याङ्क र सूचना सङ्कलनका विधि र साधनहरू के के हुन्?</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर:</p><ul style="margin-top: 15px; margin-bottom: 15px; padding-left: 30px;"><li style="margin-bottom: 10px;">सर्भेक्षण: प्रश्नावलीमार्फत तथ्याङ्क सङ्कलन।</li><li style="margin-bottom: 10px;">अन्तर्वार्ता: व्यक्तिगत वा समूहसँग गहिरो कुराकानी।</li><li style="margin-bottom: 10px;">अवलोकन: सामाजिक घटनाहरूको प्रत्यक्ष अध्ययन।</li><li style="margin-bottom: 10px;">क्षेत्र भ्रमण: स्थानीय स्तरमा तथ्य सङ्कलन।</li><li style="margin-bottom: 10px;">द्वितीय स्रोत: पुस्तक, पत्रपत्रिका, इन्टरनेट, जनगणना आदि।</li></ul><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;"></p></div><h2 style="color: rgb(44, 62, 80); margin-bottom: 20px; font-size: 1.8rem; margin-top: 30px; text-align: center; font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;">पाठ ७: तथ्याङ्क तथा सूचनाको विश्लेषण र प्रस्तुतीकरण</h2><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">तथ्याङ्क तथा सूचनाको विश्लेषण र प्रस्तुतीकरण कसरी गर्ने?</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर:</p><ul style="margin-top: 15px; margin-bottom: 15px; padding-left: 30px;"><li style="margin-bottom: 10px;">विश्लेषण: परिमाणात्मक तथ्याङ्कलाई तथ्याङ्कशास्त्रीय विधि (जस्तै: औसत, मध्यक) र गुणात्मक तथ्याङ्कलाई विषयगत विश्लेषण (thematic analysis) द्वारा विश्लेषण गर्ने।</li><li style="margin-bottom: 10px;">प्रस्तुतीकरण: तालिका, ग्राफ, चार्ट, डायग्राम र लिखित प्रतिवेदनमार्फत तथ्याङ्क प्रस्तुत गर्ने।</li><li style="margin-bottom: 10px;">स्पष्टता: जानकारी सरल र बुझ्ने तरिकाले प्रस्तुत गर्ने।</li><li style="margin-bottom: 10px;">सन्दर्भ: स्रोतहरू स्पष्ट उल्लेख गर्ने।</li><li style="margin-bottom: 10px;">निष्कर्ष: विश्लेषणको आधारमा निष्कर्ष निकाल्ने।</li></ul><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;"></p></div><h2 style="color: rgb(44, 62, 80); margin-bottom: 20px; font-size: 1.8rem; margin-top: 30px; text-align: center; font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;">पाठ ८: तथ्याङ्क प्रशोधन र विश्लेषणमा माइक्रोसफ्ट एक्सेलको प्रयोग</h2><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">माइक्रोसफ्ट एक्सेलको प्रयोग गरी तथ्याङ्क कसरी प्रशोधन र विश्लेषण गर्ने?</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर:</p><ul style="margin-top: 15px; margin-bottom: 15px; padding-left: 30px;"><li style="margin-bottom: 10px;">डाटा प्रविष्टि: तथ्याङ्कलाई एक्सेलको स्प्रेडसिटमा प्रविष्ट गर्ने।</li><li style="margin-bottom: 10px;">सूत्रहरू: औसत, मध्यक, योग आदि गणना गर्न सूत्रहरू (SUM, AVERAGE, MEDIAN) प्रयोग गर्ने।</li><li style="margin-bottom: 10px;">चार्टहरू: बार ग्राफ, पाइ चार्ट, लाइन ग्राफ आदि बनाउने।</li><li style="margin-bottom: 10px;">फिल्टर र सर्ट: डाटालाई फिल्टर र सर्ट गरेर विश्लेषण गर्ने।</li><li style="margin-bottom: 10px;">पिभट टेबल: ठूलो डाटालाई सारांशित गर्न पिभट टेबल प्रयोग गर्ने।</li></ul><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;"></p></div><h2 style="color: rgb(44, 62, 80); margin-bottom: 20px; font-size: 1.8rem; margin-top: 30px; text-align: center; font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;">पाठ ९: शाब्दिक जानकारीलाई प्रस्तुत गर्ने तरिका</h2><div class="question" style="background-color: rgb(230, 243, 255); padding: 15px; border-radius: 8px; margin-bottom: 20px; border-left-width: 5px; border-left-color: rgb(52, 152, 219); color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;"><strong style="color: rgb(44, 62, 80);">शाब्दिक जानकारीलाई कसरी प्रस्तुत गर्ने?</strong><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;">उत्तर:</p><ul style="margin-top: 15px; margin-bottom: 15px; padding-left: 30px;"><li style="margin-bottom: 10px;">स्पष्टता: जानकारीलाई सरल र बुझ्ने भाषामा लेख्ने।</li><li style="margin-bottom: 10px;">संरचना: परिचय, मुख्य भाग र निष्कर्ष सहित संरचित रूपमा प्रस्तुत गर्ने।</li><li style="margin-bottom: 10px;">उदाहरण: जानकारीलाई स्पष्ट पार्न उदाहरण र तथ्य प्रयोग गर्ने।</li><li style="margin-bottom: 10px;">सन्दर्भ: स्रोतहरू उल्लेख गर्ने।</li><li style="margin-bottom: 10px;">प्रस्तुति: बुँदाहरू, तालिका वा चित्रको प्रयोग गरी आकर्षक बनाउने।</li></ul><p style="text-align: justify; margin-bottom: 15px;"></p></div><div class="links" style="margin-top: 30px; text-align: center; color: rgb(51, 51, 51); font-family: "Noto Serif Devanagari", serif;">NEB Resource App</div>
© 2025 NEB Resource. All rights reserved. Content is protected and may not be copied without permission.
